مسایلی درباره زکات فطر و احکام آن
مسایلی درباره زکات فطر و احکام آن
.
زکات فطر یا فطریه از ویژگی‌های ماه مبارک رمضان است که به مناسبت پایان ماه روزه و به شکرانه توفیق عبادت و طاعت خدای متعال در ماه ضیافت الله که نعمتی است بسیار بزرگ و ارزشمند و نیز برای همدردی با فقرا و مسکینان در روز عید، واجب و مشروع شده تا کمکی به مستمندان و نیازمندان باشد و نیز سبب طهارت و پاکیزگی روزه‌دار گردد.
مهمترین مسایل و احکام فطریه به شرح زیر بیان می‌گردد:
مسأله ۱: تعریف زکات فطر: زکات فطر، صدقه فطر، فطریه، زکات فِطرَت، سر روزه، سر فطره، نام‌های مختلفی است که مفهوم واحدی دارند و آن عبارت است از: پرداخت مقدار معین از قوت (غذای) غالب شهر به عنوان واجب شرعی که به مستحق داده می‌شود.
مسأله ۲: زکات فطر یا صدقه فطر یا… به عید سعید فطر نسبت داده شده است، زیرا که همزمان با غروب آفتاب شب عید واجب می‌گردد.
مسأله ۳: زکات فطرت منسوب به فطرت و سرشت مسلمان است، چون هر مسلمان زکات سرانه را می‌پردازد.
مسأله ۴: زکات فطر در سال دوم هجری واجب و مشروع شده است.
مسأله ۵: دلیل وجوب صدقه فطر، اجماع عملی مسلمانان با استناد به روایت‌های متعدد که دلالت بر وجوب آن دارند.
مسأله ۶: فایده و حکمت عملی پرداخت زکات فطر، طهارت و پاکیزگی روزه‌دار است که نقصان روزه را جبران می‌کند. همانند سجده سهو که نقصان نماز را جبران می‌کند.
مسأله ۷: فایده اجتماعی زکات فطر، تعاون و همکاری در تأمین غذای بینوایان در روز عید و رمز فراموش نکردن فقرا و نیازمندان است که به شکل عمومی و تکلیف شرعی واجب شده است.
مسأله ۸: وقت وجوب زکات فطر غروب آفتاب شب عید است.
مسأله ۹: کسی که بعد از غروب آفتاب شب عید فوت کند زکات فطرش واجب است.
مسأله ۱۰: نوزادی که قبل از غروب آفتاب شب عید به دنیا آید فطریه‌اش لازم است.
مسأله ۱۱: جنین در شکم مادر فطریه ندارد، مگر از باب استحسان نظر به فتوای حضرت عثمان‌بن عفان رضی الله عنه.
مسأله ۱۲: نوزاد پس از غروب آفتاب شب عید، فطریه ندارد.
مسأله ۱۳: وقت ادای سر فطره پیش از رفتن به میعادگاه عید برای نماز عید می‌باشد و بعد از نماز عید تا غروب آفتاب روز عید ادا، ولی مکروه می‌باشد. حتی‌الامکان حتماً قبل از نماز عید بین فقرا پخش گردد.
مسأله ۱۴: تأخیر در پرداخت فطریه از روز عید حرام و به قضا می‌افتد.
مسأله ۱۵: وقت وجوب فطریه، شب عید فطر می‌باشد ولیکن مانعی نیست که چند روز قبل از عید به مستحقان داده شود، البته با شرایطی که فقها بیان کرد‌ه‌اند.
مسأله ۱۶: زکات فطر چون زکات سرانه است، یعنی بر عموم مسلمانان (مرد، زن، پیر، جوان، بالغ، نابالغ، نوزاد، آزاد، برده، غنی، فقیر، مسکین) واجب است.
مسأله ۱۷: فقیری که غذای شب و روز عید را نداشته باشد، از دادن زکات فطر معاف است.
مسأله ۱۸: فقیری که غذای شب و روز عید را ندارد، چنانچه با کمک‌های مردمی که فطریه به او می‌دهند، افزون بر نیاز خود را دارا شد، بر او واجب است که زکات فطر خود را ادا کند.
مسأله ۱۹: زکات فطر به سبب اینکه زکات بدن، یعنی زکات سرانه است، نصابی ندارد، بلکه معیار در توانایی پرداخت آن، افزون بر نیاز بودن غذای شب و روز عید می‌باشد.
مسأله ۲۰: هر شخص وظیفه دارد فطریه خود و کلیه افراد تحت پوشش را که مخارج روزانه آنها به طریق شرعی بر او واجب است، بپردازد، مانند: همسر، فرزندان و.
مسأله ۲۱: اگر سرپرست خانواده‌ای نتواند زکات فطر تمام اعضای خانواده‌اش را بدهد، از مقداری که موجود است فطریه افرادی را که به ترتیب ذکر می‌شود، می‌پردازد: خودش، همسرش، کوچک‌ترین فرزندش، پدرش، مادرش، و سپس فرزندان بزرگ‌تر تا هر جا که برسد و کفایت کند، حتی اگر کمتر از یک صاع (۲ کیلو و نیم) داشته باشد همان مقدار را به جای فطریه خودش می‌دهد.
مسأله ۲۲: فطریه زن مطلقه، طلاق رجعی (یک طلاقه و دو طلاقه) و یا مطلقه، طلاق بائن (سه طلاقه) که حامله باشد بر شوهر واجب است، چون نفقه ایشان در زمان عدت بر شوهر طلاق‌دهنده می‌باشد.
مسأله ۲۳: فطریه مهمانان شب و روز عید بر صاحبخانه نیست و همچنین فطریه کسانی که در طول ماه مبارک رمضان در منزل کسی زندگی می‌کنند با اینکه غذای سحری و افطاری نیز تناول می‌کنند، مگر از باب فضیلت و احسان.
مسأله ۲۴: مقدار واجب فطریه سرانه، یک صاع نبوی است و آن پیمانه‌ای است که در وزن معادل سه چارک محلی، یعنی ۲۵۰۰ گرم (دو کیلو و نیم) از قوت غالب شهر، که برنج است می‌باشد.
مسأله ۲۵: قوت غالب باید از دانه سالم بی‌عیب باشد، بنابراین مثلا برنج کرم‌زده و یا شکسته و خورده شده یا آرد برنج گرچه به مصرف می‌رسد جایز نیست.
مسأله ۲۶: فطریه باید به کسانی که مستحق زکات هستند داده شود و دقت گردد تا بر اساس نیاز نیازمندان اولویت‌بندی شود.
مسأله ۲۷: فطریه هر کدام از اعضای خانواده را با نیت جدا کنید و سپس همه را با هم مخلوط کنید و سپس بین مستحقان تقسیم نمایید.
مسأله ۲۸: افرادی که نیت‌شان معتبر است، مانند: عاقل، بالغ و بچه‌ای که قدرت تشخیص دارد، خودشان نیت فطریه را می‌کنند و افرادی که نیت‌شان معتبر نیست، خردسال و دیوانه، ولی آنها، به جای آنها نیت می‌کند.
مسأله ۲۹: انتقال فطریه از شهری به شهر دیگر با وجود مستحقان جایز نمی‌باشد.
مسأله ۳۰: پرداخت قیمت فطریه، یعنی به جای قوت غالب، پرداخت نقد و یا جنس دیگر، در مذهب امام شافعی رحمه‌الله و همچنین در مذهب امام مالک و امام احمدبن حنبل رحمة‌الله علیهما جایز نمی‌باشد.
مسأله ۳۱: با توجه به وجود آرا و نظریات مختلف در توجیه تجویز قیمت فطریه به نظر این جانب، چنانکه رأی اکثریت علما در دنیای اسلام است، در هیچ شرایطی پرداخت قیمت فطریه جایز نمی‌باشد. به دلیل و طبق قاعده اصولی: «لا اجتهاد مع النّصّ»؛ یعنی با وجود دلیل منصوص، اجتهاد جایز نمی‌باشد.
مسأله ۳۲: اگر مؤسسه یا افرادی متعهد گردند که فطریه مردم را به طریق نقد عادلانه و کارشناسی شده جمع‌آوری نمایند و سپس بر اساس مقررات فقهی اقدام به خرید قوت غالب شهر نمایند و وکالت در خرید قوت و توزیع آن داشته باشند، بلامانع می‌باشد.
